Pawło Szandruk
SIŁA MĘSTWA

Wydawnictwo : Mireki

Stron : 256

Oprawa : miękka

Stan : nowa

W 1959 roku ukazała się w Nowym Jorku książka, która pozostała niezauważona przez czasopisma polskie na emigracji, choć z wielu względów warta jest ona odnotowania. Są to pamiętniki ukraińskiego generała, a byłego oficera Wojsk Polskich, Pawło Szandruka. Obejmują one okres obu wojen światowych, oraz wojnę polsko-rosyjską roku 1920, zarówno w tej ostatniej, jak i w kampanii wrześniowej autor walczył ramię w ramię z żołnierzem polskim.

Generał Pawło Szandruk był bliskim współpracownikiem głównego atamana Petlury i pod jego rozkazami wziął udział w wyprawie na Kijów i w bitwie warszawskiej. Po trakcie ryskim służył w armii polskiej jako jeden z ukraińskich oficerów kontraktowych. W tym charakterze w stopniu podpułkownika dyplomowanego był między innymi komendantem tajnej ukraińskiej komórki sztabowej przy Wojskowym Biurze Historycznym, kierowanej przez generała Juliana Stachiewicza. Zadaniem tej komórki było przygotowanie ewentualnej odbudowy ukraińskich sił zbrojnych w oparciu o Polskę. W roku 1939, w czasie kampanii wrześniowej, Szandruk był szefem sztabu 29. Brygady Piechoty, zwanej też Grupą pułkownika Bratry. Wobec zasłabnięcia dowódcy w walkach pod Zamościem, w dniach 20-29 września, podpułkownik Szandruk faktycznie dowodził brygadą i odznaczył się tam odwagą i energią, jak dowodzą tego liczne świadectwa jego polskich kolegów. W niewoli niemieckiej zachorował ciężko i jako inwalida, wraz z innymi oficerami polskimi w podobnej sytuacji, był wypuszczony z obozu jeńców do domu w Skierniewicach. Wkrótce jednak, na skutek denuncjacji agenta OGPU, został aresztowany przez gestapo pod zarzutem organizowania sabotażu, były to czasy bliskiej współpracy niemiecko-sowieckiej. Trzymany przez czas dłuższy w piwnicach gestapo w Warszawie, Pawło Szandruk uniknął jednak wykonania wyroku śmierci na skutek interwencji politycznych organizacji ukraińskich.

W latach 1941-1944 Szandruk wielokrotnie otrzymywał, zarówno od władz niemieckich, jak i od swych przyjaciół ukraińskich, propozycje objęcia rozmaitych stanowisk w Ukraińskiej Narodowej Armii, między innymi dowództwa dywizji. Wszystkie te propozycje zostały przezeń konsekwentnie odrzucone. Przez cały ten czas był on pod ścisłym nadzorem policyjnym.

Postawa Szandruka uległa zmianie w styczniu 1945 roku. Wówczas nie było już wątpliwości, że III Rzesza wali się w gruzy, a Europa Wschodnia wydana będzie na łup Rosji Sowieckiej, Szandruk zdecydował wówczas, że jednym z najważniejszych zadań jego, jako Ukraińca-patrioty, jest ratować co się da z narodowej sytuacji. Podjął więc rokowania z Niemcami o stworzenie Ukraińskiej Armii Narodowej.