Stefan Żeromski w Syzyfowych pracach podejmuje problem rusyfikacji narodu polskiego, ze szczególnym uwzględnieniem ruszczenia młodzieży. Główny bohater – Marcin Borowicz – uczeń rosyjskiej szkoły, początkowo mający problemy z nauką języka zaborcy, z biegiem czasu staje się ideowym zwolennikiem. Uczestniczy w przedstawieniach teatralnych organizowanych przez zaborcę, zakłada kółko literatury rosyjskiej. Jednak wraz z dojrzewaniem bohatera i poznaniem nowych kolegów zmieniają się też jego poglądy. Chłopak przeżywa wewnętrzną przemianę, dojrzewa do patriotyzmu i polskości. Usilne starania zaborców, którzy chcieli, by młodzi Polacy zapomnieli o swojej tożsamości okazały się tylko syzyfowymi pracami.